ΠΥΡΚΑΛ:Ιστορικό άρθρο Μ. Βαρλά: Νικόλαος Πολυχρόνης, από Μικρασιάτης Αγρότης εργαζόμενος στου Μαλτσινιώτη

Πέμπτη, Απριλίου 29, 2021

Γράφει ο Μιχαήλ Βαρλάς, Ιστορικός

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε την ΠΥΡΚΑΛ, όμως ελάχιστα θυμόμαστε τους εργαζόμενους που δημιούργησαν την μεγάλη βιομηχανία, του Μαλτσινιώτη και το Μποδοσάκη. Πρόσφυγες, μετανάστες, αγρότες της Αττικής, άνδρες και γυναίκες πρόσφεραν τα χέρια και το μυαλό τους στην υπηρεσία του συγκροτήματος. Ανάμεσα σε αυτούς, ο Νικόλαος Πολύχρονης, πρόσφυγας από τα Αλάτσατα της Ερυθραίας, για τον οποίο μας μιλά η κόρη του Μαριάννα Μαστροσταμάτη.

Γεννιέται το 1897 και μεγαλώνει στα Αλάτσατα μέχρι τον Πρώτο Διωγμό, όταν καταφεύγει στο μακρινό Αγρίνιο. Αγροτική οικογένεια από τον τόπο της, η οικογένεια του έφηβου Νικόλα, εργάζεται στα καπνοχώραφα, όπως και πολλοί άλλοι Αλατσατιανοί. Μετά την απόβαση του Ελληνικού Στρατού, το 1920, η οικογένεια επιστρέφει στα Αλάτσατα και προσπαθεί να ξαναστήσει το κατεστραμμένο νοικοκυριό της. Ο Νικόλαος πολεμά με τον Ελληνικό Στρατό και το 1922 φτάνει στην Αθήνα χωριστά από την οικογένειά του. Εγκαθίσταται στο Παγκράτι και καταφέρνει να διοριστεί στο Καλυκοποιείο του Μαλτσινιώτη. Χάρη στο πέρασμα του από το Γυμνάσιο, τοποθετείται στο γραφείο που ελέγχει την είσοδο και έξοδο από το Εργοστάσιο, χωροταξικά, στο κτήριο δεξιά μετά την Πύλη.

Ο Νικόλαος Πολυχρόνης με την οικογένεια της αρραβωνιαστικιάς του Φραγκώς Μαργαρίτη στην Καισαριανή το 1927

Η ύπαρξη μιας σταθερής δουλειάς δίνει άλλον αέρα στον νεαρό πρόσφυγα. Η οικογένεια του συμμετέχει στον οικοδομικό συνεταιρισμό «Νέα Αλάτσατα» στην Νεράιδα του Βύρωνα και εγκαθίσταται εκεί από το 1927. Ο Νίκος όμως έχει βάλει στο μάτι την Φραγκώ, τη μικρή κόρη του κτηματία, στου οποίου τα χωράφια δούλευε στα Αλάτσατα. Ο αταίριαστος στην Πατρίδα γάμος επιτυγχάνεται το 1928, ελέω Καταστροφής και Μαλτσινιώτη. Ο Νικόλας μετακομίζει στην Καισαριανή. Κάθε μέρα, καβάλα στο ποδήλατο, διασχίζει το Σκοπευτήριο, τον Βύρωνα, τον Κοπανά και τον Υμηττό που σταδιακά γίνεται γειτονιά.

Οι συνάδελφοι του Νικόλα δείχνουν να έχουν ακολουθήσει την ίδια κοινωνική πορεία. Αγρότες, κτηνοτρόφοι, πρόσφυγες και μετανάστες έρχονται στη δουλειά πολλές φορές με τα παραδοσιακά τους ρούχα και μεταφέρουν στην σκληρή βιομηχανική πραγματικότητα την παιγνιώδη ατμόσφαιρα της παραδοσιακής κοινωνίας. Η φωτογραφία αποτυπώνει τις στιγμές χαλάρωσης της δουλειάς αλλά και τις μεταπτώσεις στην ενδυματολογία των εργαζόμενων.

Η Κατοχή θα φέρει επιπλέον «αφεντικά» αφού οι δυνάμεις κατοχής καταλαμβάνουν το εργοστάσιο. Ο Πολυχρόνης έχει την τύχη να είναι αγαπητός. Παίζει μαντολίνο, τραγουδάει. Οι στρατιώτες της Βέρμαχτ θυμούνται τα δικά τους παιδιά και του χαρίζουν σοκολάτες για την μονάκριβη του κόρη σε μεγάλα ντενεκεδένια κουτιά. Πολλές από αυτές μοιράζονται στον δρόμο στα σπίτια με αυλή, όταν δεν μπορεί να τον δει κανείς. Όσες φτάνουν είναι αρκετές για να προκαλέσουν κοιλιακά προβλήματα στην πεινασμένη οικογένεια, αφού ο μισθός δεν φτάνει και οι σοκολάτες από μόνες δεν τρέφουν τον άνθρωπο.

Το 1943 η οικογένεια Πολυχρόνη μετακινείται από το στενό προσφυγικό στο πιο άνετο σπίτι του οικοδομικού συνεταιρισμού. Η ζωή βελτιώνεται, με έναν μικρό λαχανόκηπο και μικρά οικόσιτα ζώα. Η επιχείρηση έχει τις δικές της μεταπτώσεις. Συνεργασία με τις αρχές Κατοχής, σαμποτάζ, διώξεις του προσωπικού. Στο εργοστάσιο εγκαθίστανται χαφιέδες που παραμένουν για δεκαετίες ενεργοί σε κάθε βάρδια και κάθε πόστο. Ο Πολυχρόνης δεν είναι οργανωμένος αντιστασιακός· δεν είναι όμως και ρουφιάνος.

Ο οικογενειακός μύθος αναφέρει ότι διώκεται γιατί καταγγέλλει κάποιες παρατυπίες στο τί μπαινόβγαινε στο εργοστάσιο. Το βέβαιο είναι ότι χάνει την προνομιούχα θέση του γραφέα και εκπίπτει στην θέση του εργάτη πριν απολυθεί. To 1951 θα συνταξιοδοτηθεί από το Ταμείον Συντάξεως Προσωπικού της Εταιρίας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου.

Τα αρχεία της επιχείρησης και οι ιστορίες που θα προσφέρουν κι άλλοι εργαζόμενοι στο Μουσείο Ιστορίας του Δήμου Βύρωνα θα φωτίσουν την ιστορία της εργασίας στο Καλυκοποιείο & Πυριτιδοποιείο.